+ Bp Edmund Nowicki
PIERWSZY ADMINISTRATOR APOSTOLSKI - BUDOWNICZY FUNDAMENTU
10 marca 1971 r. zmarł ks. bp Edmund Nowicki. Jego postać wspominają trzy diecezje tworzące Metropolię Szczecińsko-Kamieńską oraz Archidiecezja Gdańska. Ks. E. Nowicki urodził się 13 września 1900 r. w Trzemesznie (Wielkopolska). Święcenia kapłańskie przyjął w katedrze gnieźnieńskiej z rąk kard. Edmunda Dalbora w 1924 r. Po święceniach pracował przez trzy lata w Poznaniu w parafii NSPJ. W 1927 r. został skierowany na studia z prawa kanonicznego na Uniwersytet Gregoriański w Rzymie, które uwieńczył po trzech latach zdobywając tytuł doktora prawa kanonicznego. Po powrocie do Poznania pracował w Kurii i Sądzie Metropolitalnym. Zaangażował się także w duszpasterstwo akademickie. Wybuch II wojny światowej otworzył kolejny rozdział martyrologii polskiego duchowieństwa. 3 października 1939 r. ks. E. Nowicki został aresztowany przez Niemców. Na początku maja 1940 r. osadzono go w obozie w Dachau, a potem w Mathausen/Gusen. Po dziewięciu miesiącach został zwolniony z obozu. Był jednym z autorów przekazanego do Watykanu raportu o sytuacji Kościoła w okupowanej Polsce.
Obchodzona w 1945 r. uroczystość Wniebowzięcia NMP związała ks. E. Nowickiego aż do końca życia z Ziemiami Zachodnimi i Północnymi Polski. Tego bowiem dnia z rąk prymasa Polski kard. Augusta Hlonda otrzymał, razem z czterema innymi kapłanami, nominację na administratora apostolskiego. Swoją pionierską posługę miał oficjalnie rozpocząć 1 września. Podległa mu jednostka nosiła nazwę – „Administracja Apostolska Kamieńska, Lubuska i Prałatury Pilskiej”. Objęła ona cały teren Wolnej Prałatury w Pile; część Diecezji Berlińskiej, która niezależnie od tego czy leżała na wschód czy na zachód Odry podlegała władzy Rzeczypospolitej Polskiej; oraz część Archidiecezji Wrocławskiej, która położona w środkowym biegu Odry wchodziła w skład województwa poznańskiego. Administracja rozciągała się na obszarze 44.836 km i była największą jednostką kościelną nie tylko w Polsce, ale i w Europie. Po otrzymanej nominacji ks. E. Nowicki nie wiedział jakie miasto wybierze na swoją siedzibę. Chociaż ostatecznie stolicą Administracji został Gorzów Wlkp., to jednak bardzo poważnie brano pod uwagę Szczecin. Ks. E. Nowicki, który swoje oficjalne urzędowanie rozpoczął 1 września 1945 r., już 16 września odbył swój ingres do kościoła pw. Świętej Rodziny w Szczecinie. Jednak zapewne niepewny status przynależności państwowej Szczecina, jak i jego krańcowe położenie w stosunku do pozostałych obszarów Administracji, sprawiły, że na stolicę został wybrany Gorzów Wlkp. 28 października odbył się ingres do ustanowionego katedrą kościoła pw. Wniebowzięcia NMP. Przed administratorem apostolskim stanęło zadanie organizowania od podstaw wszystkich struktur kościelnych. Niewyobrażalną dla nas skalę powojennych trudności niech zobrazują chociaż niektóre fakty. Ks. E. Nowicki z powodu braku środków materialnych, kierował do Ministerstwa Administracji Publicznej prośby o dotacje finansowe, przydzielenie materiałów na sutanny i szaty liturgiczne, oraz płaszcze dla księży. Pierwsza siedziba Kurii mieściła się w jego prywatnej rezydencji. Dla ludności, która zubożała przez wojnę i zmianę miejsca zamieszkania, w styczniu 1946 r. powołał „Caritas”. 15 sierpnia 1946 r. ogłosił Matkę Bożą Rokitniańską patronką Administracji. Pragnął docierać do duchowieństwa i wiernych przez prasę. Po dwóch tygodniach od oficjalnego rozpoczęcia urzędowania zaczęto wydawać pismo urzędowe. W połowie maja 1946 r. ukazał się pierwszy numer „Tygodnika Katolickiego”. Od 1947 r. przez trzy kolejne lata drukowano „Kalendarz Ziem Odzyskanych”. Na skutek działań cenzury zaprzestano wydawania wszystkich tytułów. W 1950 r. ustanowiony został Sąd Duchowny. Ks. administrator miał głęboką świadomość konieczności przygotowywania kandydatów do kapłaństwa, którzy w miarę upływu czasu będą rekrutować się z młodzieńców urodzonych już na Ziemiach Zachodnich. Od 1 września 1946 r. zaczęło funkcjonować Niższe Seminarium Duchowne w Gorzowie Wlkp. i Bursa Młodzieżowa we Wschowie. W następnym roku powstało Niższe Seminarium w Słupsku. Jednym z najważniejszych zadań było zorganizowanie Wyższego Seminarium Duchownego. 26 października 1947 r. kard. A. Hlond poświęcił i otworzył Wyższe Seminarium, które swoją pierwszą siedzibę miało w Gorzowie Wlkp., a dopiero później w Paradyżu. Kierowanie seminarium powierzono Księżom Misjonarzom św. Wincentego a Paulo. Jako jedyny z członków Konferencji Episkopatu Polski wchodził w skład Państwowej Rady Naukowej dla Zagadnień Ziem Odzyskanych.
Już po zakończeniu wojny władze rozpoczęły realizację antykościelnej polityki wyznaniowej. Rząd nie chciał nawet przyjąć do wiadomości mianowania administratorów apostolskich. Władze eskalując walkę z Kościołem 26 stycznia 1951 r. usunęły pod przymusem wszystkich administratorów z powierzonej ich pasterskiej pieczy administracji. Ks. E. Nowickiego nie było w tym dniu w Gorzowie Wlkp. Wracał samochodem z Poznania do swojej rezydencji. Gdy tylko dowiedział się o akcji władz, przesiadł się do pociągu i wrócił do Poznania. Początkowo ukrywał się u Sióstr Elżbietanek. Dla zapewnienia bezpieczeństwa wygnanemu administratorowi, arcybiskup poznański Walenty Dymek mianował go kanonikiem Kapituły Metropolitalnej. Zapewniło to ks. E. Nowickiemu poczucie bezpieczeństwa. Prymas Polski Stefan Wyszyński pragnąc rozwiązać konfliktową sytuację uzyskał w kwietniu u papieża Pius XII zgodę na nominacje administratorów apostolskich biskupami. Jednak rządzący nie chcieli przyjąć kościelnych propozycji. Ks. E. Nowicki, który otrzymał nominację na biskupa koadiutora „sedi datus” w Gdańsku, nie mógł oficjalnie przyjąć święceń biskupich. Sakrę, razem z ks. Teodorem Benschem, przyjął potajemnie 21 września 1954 r. w kaplicy arcybiskupów poznańskich. W ten wrześniowy dzień spotkali się pasterze, którzy później służyli Kościołowi nad Odrą i Bałtykiem. Ks. bp T. Bensch, który w grudniu 1956 r. został pierwszy biskupem w Gorzowie Wlkp., zmarł niespodziewanie po roku urzędowania w Szczecinie. Świadkiem święceń był późniejszy pierwszy arcybiskup metropolita szczecińsko-kamieński Marian Przykucki. W tym dniu, ze względu na zachowanie dyskrecji, wszyscy księża rozmawiali ze sobą w języku łacińskim. Po Październiku 1956 r. władze złagodziły represje wobec Kościoła. W nowej sytuacji potajemnie konsekrowany ks. bp E. Nowicki nie musiał już ukrywać przyjętej sakry. Od 8 grudnia 1956 r. zaczął zarządzać Diecezją Gdańską. Gdy 5 marca 1964 r. zmarł w Republice Federalnej Niemiec bp diecezjalny Diecezji Gdańskiej Karol Maria Splett, papież Paweł VI ustanowił ks. bp. E. Nowickiego trzecim rezydencjalnym biskupem gdańskim. Bp E. Nowicki zmarł w Warszawie 10 marca 1971 r., a jego ciało spoczęło w katedrze w Gdańsku-Oliwie.
autor: ks. Robert Włodkowski, Szczecin
